Stress is een normaal onderdeel van het leven en we gaan daar op vele manieren mee om. Het is een van die dingen, zoals de meeste dingen in het leven, waar zowel teveel als te weinig ervan problemen kan opleveren. De juiste hoeveelheid stress kan zelfs voordelig zijn. Maar hoe problematisch stress kan zijn hangt af van meerdere factoren, van de oorzaak tot hoe je ermee omgaat. En de ene persoon gaat daar beter mee om dan de ander.
Dus, hoe beïnvloedt stress jou? En hoe kun je beter omgaan met stress? Laten we kijken wat de wetenschap hierover zegt.
Wat is stress?
Waar denk je aan bij stress? Is het je baas die tegen je schreeuwt omdat je een deadline hebt gemist waar je geen controle over had? Misschien is het de vierde dag op rij dat de baby van de buren om 4 uur ’s nachts ligt te huilen? Of zijn het de zorgen over het wel of niet halen van je eindexamens? De lijst is oneindig. Toch zijn deze gebeurtenissen op zichzelf niet stressvol en hoeft eventuele stress die het wel oplevert niet slecht te zijn. Het zijn de gebeurtenissen die stress veroorzaken, een reactie die je lichaam genereert om met een reële of potentiële dreiging om te gaan.
De stressreactie
De stressreactie van het lichaam is een ingewikkeld systeem waarbij verschillende delen van de hersenen en het zenuwstelsel betrokken zijn. Het omvat twee stappen en kan binnen enkele seconde reageren en soms dagenlang aanhouden. De hersenen en het zenuwstelsel werken samen en zorgen voor een explosieve activering door het hele lichaam om ons te helpen reageren op de stressor, en om daarna het systeem weer in ruststand te brengen. Al deze processen worden aangestuurd door de hormonen adrenaline en cortisol [R].
Zoals dat met elk systeem in het lichaam is, wanneer het in balans is, verloopt alles soepel en verwerkt ons lichaam de stresssituatie waarna het terugkeert naar normaal functioneren. Maar wanneer dit systeem uit balans raakt, bijvoorbeeld wanneer de stress lang aanhoudt, kan het veel andere lichaamsfuncties aantasten.
Soms is stress echter een goede zaak. Als bijvoorbeeld de hond van de buren plots over het hek springt, moet je snel handelen om je te kunnen weren of om te vluchten. Je lichaam moet klaar zijn voor actie, stress is dan een heel nuttige reactie die soms van levensbelang is. Andere vormen van stress, waar we meestal aan denken bij het woord, zijn minder goed voor ons.
We kennen drie vormen van stress [R, R]:
- Acute stress
Die hond die over het hek springt genereert acute stress. Dat geldt ook voor een deadline wanneer je een klus klaar moet hebben omdat je anders geen loonsverhoging krijgt waarvoor je zo hard hebt gewerkt. Acute stress is van korte duur, kan goede of slechte oorzaken hebben en kan ook goede of slechte resultaten opleveren, afhankelijk van de unieke samenstelling van de persoon.
- Acute episodische stress
Deze vorm van stress lijkt veel op acute stress, maar komt regelmatiger voor. Denk aan een baby die in de vroege ochtenduren ligt te huilen, keer op keer. Het terugkerende karakter van deze vorm van stress zorgt in de loop van de tijd voor steeds meer problemen als je er niets mee doet.
- Chronische stress
Dit is de meest problematische vorm van stress. Het is een voortdurende generator van stressreacties in het lichaam op een bedreiging. Bijvoorbeeld wanneer je met constante spanning te maken hebt door problemen op het thuisfront. Chronische stress kan op de lange termijn schadelijke effecten hebben waardoor het lichaam geleidelijk uitgeput raakt.
Een veel voorkomende misvatting is echter dat de stress die je voelt gewoon angst (voor iets) is. Hoewel vergelijkbaar, wordt er niet hetzelfde bedoeld met stress en angst. Beide kunnen vergelijkbare symptomen vertonen, zoals prikkelbaarheid, slaapstoornissen of darmproblemen. Stress wordt getriggerd door een specifieke oorzaak, terwijl angst aanhoudend is ongeacht de aanwezigheid van een trigger. Wel kan angst een gevolg zijn van chronische stress. Het kan dan soms moeilijk zijn om ze uit elkaar te houden [R].
Als stress goed of slecht kan zijn, afhankelijk van de omstandigheden, wat moet je dan doen? Ten eerste is het waardevol om goede te leren omgaan met stress. Zoals dat met bijna alles is als het aankomt op onze gezondheid, is balans de sleutel tot succes. Je wilt weten wat de stress veroorzaakt, de manieren waarop het je kan beïnvloeden, en wat je moet doen om het te kunnen beheersen.
Oorzaak van stress
“Van alles en nog wat!” zou een makkelijk en niet verkeerd antwoord zijn. Omdat we allemaal in verschillende omgevingen leven, verschillende levens en leefstijlen leiden en een uniek DNA hebben, hebben we ook onze eigen unieke reacties op stressoren. Wat bij de ene persoon veel stress veroorzaakt, lokt bij een ander geen enkele reactie uit. Zo kan het ervoor zorgen dat de ene persoon uitzonderlijk goed presteert, terwijl het voor een ander onder dezelfde omstandigheden onmogelijk voelt.
Wel zijn er een aantal algemene dingen die ongezonde vormen van stress teweegbrengen:
- Slechte nachtrust
Een subtiele maar belangrijke stressor. Dit kan al komen door een kortdurende stressfactor zoals een jetlag, of een aanhoudend verstoord slaappatroon.
- Drugsgebruik
Ook legale, veelgebruikte stoffen zoals cafeïne en nicotine vallen hieronder.
- Milieustressoren
Dit kan van alles zijn, van uitlaatgassen in de lucht of gifstoffen in het water tot overmatige blootstelling aan Uv-straling uit zonlicht.
Vasten en overmatig diëten kan ook een stressreactie veroorzaken, net als nutriëntentekorten zoals van zink, magnesium en vitamine A.
- Fysieke stressoren [R]
Dit ontstaat door gezondheidsproblemen zoals immuunreacties, ziektes, infecties, virussen, verwondingen of iets dat ongemak of pijn veroorzaakt.
- Emotionele stressoren
Ook dit is erg breed, denk aan relatieproblemen, financiële problemen, werkproblemen, psychische klachten, etc. Mentale veerkracht (het vermogen om met emotionele uitdagingen om te gaan en je daarop aan te passen) is net zo belangrijk voor het omgaan met stress als je fysieke capaciteiten.
Er zijn ook stressoren die de goede vorm van stress veroorzaken. Bijvoorbeeld de spanning die je voelt wanneer je met een nieuwe baan begint, verhuizen naar een nieuwe omgeving, een baby krijgen, trouwen, of zoiets simpels als een spannende achtbaanrit. Ze geven het lichaam om boost om met de situatie om te gaan. Zolang je lichaam daarna de kans krijgt zich weer te resetten, is het allemaal goed!
Het is onmogelijke om alle (slechte) stressoren in het leven te vermijden. Ze proberen te vermijden zou dan zelfs een stressor kunnen worden! Niet alle stressoren zijn echter gelijk geschapen. Sommige schud je zo weer van je af, anderen wil je zo snel mogelijk onder controle zien te krijgen of kunnen juist heel nuttig zijn. Als je weet welke effecten verschillende stressoren op je hebben, weet je hoe je je tijd en energie beter kunt besteden.
Gevolgen van stress
Stress beïnvloedt lichaam en geest op veel verschillende manieren. Deze effecten zijn niet allemaal slecht, maar kunnen als je ze niet onder controle krijgt wel slopend worden. De effecten hangen af van de bron, maar enkele van de schadelijke manieren waarop stress zich manifesteert zijn onder meer: [R]
- Fysieke gevolgen
Denk aan hoofdpijn, pijn op de borst, spanning, vermoeidheid, verminderd libido, spijsverteringsproblemen en slaapproblemen.
- Emotionele gevolgen
Van verdriet en neerslachtigheid tot angst, prikkelbaarheid en zelfs woede.
- Gedragsveranderingen
Stress kan leiden tot een verstoord eetgedrag, middelenmisbruik, impulsiviteit en afzondering.
Voordelen van stress kunnen zijn: [R]
- Verbeterde cognitieve functies
Het geheugen en de aandacht krijgen op korte termijn een boost. Dit stimuleert de ontwikkeling van nieuwe hersencellen. Dit is ook een reden waarom helemaal geen stress ook niet goed voor je is.
- Activering van het immuunsysteem
Het immuunsysteem wordt geactiveerd om te vechten tegen potentiële indringers.
- Verbeterde mentale veerkracht
Het leert ons omgaan met stress. Dit voedt zichzelf, aangezien het succesvol omgaan met stress vertrouwen opbouwt dat je in de toekomst ook wel met een bepaalde stressor kunt afrekenen.
Effecten van stress op huid en haar
Je haar groeit in cycli. In de haarzakjes bevinden zich cellen die worden geactiveerd wanneer het tijd is voor het haar om te groeien. Onderzoekers ontdekten dat noradrenaline, dat het stresshormoon cortisol aanmaakt, de afgifte blokkeert van het groeibevorderende eiwit GAS6. Dit kan dan op den duur haaruitval veroorzaken. Tevens heeft het effect op de activering van cellen die pigment in het haar afgeven. Dit kan ertoe bijdragen dat het voortijdig opgebruikt is (elk haarzakje heeft immers een limiet), wat vervolgens leidt tot het grijs worden van je haar [R, R].
Een jeugdig uitziende huid is afhankelijk van elasticiteit (wat de huid glad en strak houdt). Deze elasticiteit wordt onderhouden door de onderste huidlaag, een membraan vol collageen en elastine. Helaas zorgt stresshormoon cortisol voor de afbraak ervan, in een poging om energie te produceren die verderop in het lichaam gebruikt kan worden om de effecten van stress tegen te gaan. Daarnaast veroorzaakt het oxidatieve stress en brengt het schade toe aan het DNA van de huidcellen. [R]
Deze nadelige effecten van stress op je huid en haar wil je natuurlijk niet. Maar omdat stress volledig vermijden onmogelijk is, wat moet je dan doen?
7 x omgaan met (teveel) stress
In de laatste eeuwen is de mensheid geëvolueerd om met stress om te gaan, het potentieel ervan te maximaliseren en tegelijkertijd de defecten aan te pakken. Overleven is een strijd, en ons lichaam heeft een manier gecreëerd om de krachten van rust en stress in evenwicht te brengen. Ons lichaam hunkert naar een staat van homeostase, ofwel balans. En het doet er alles aan om evenwicht te bereiken en extremen te vermijden.
Dit is ook hoe we op onze inspanningen moeten concentreren, terug naar het midden. Het moderne leven maakt dat echter niet makkelijker voor ons, omdat het ons vaak naar een uiterste drijft. Dus, wat kun je toch doen om te zorgen dat de stress niet buitensporig wordt?
Omgaan met stress in 7 stappen:
- Voeding en nutriënten
Eet een gezond, uitgebalanceerd dieet. Stress kan je stofwisseling beïnvloeden en je eetgedrag veranderen. Zorg daarom dat je genoeg van de juiste nutriënten binnenkrijgt en vermijdt de ongezonde dingen. Met name magnesium is erg belangrijk vanwege de associatie met stress [R]. Daarnaast kun je de effecten van stress op het lichaam tegengaan door voedingsmiddelen te eten die je serotonine productie bevorderen, een neurotransmitter die ons geluksgevoel en algehele stemming beïnvloedt en daardoor kalmerende effecten heeft. Eet wat meer van de volgende voedingsmiddelen: eieren, kaas, ananas, tofu, zalm, noten en kalkoen [R].
- Fysieke activiteit
Sporten zorgt niet alleen voor de aanmaak van endorfine (nog een gelukshormoon), maar vermindert ook stresshormoon cortisol. Daarnaast is het natuurlijk ook goed voor je algehele gezondheid, en het kan zo simpel zijn als een dagelijkse wandeling van 20 minuutjes [R].
- Slaap
Er is een reden dat voeding, beweging en slaap in deze top 3 staan. Ze vormen immers de grootste impact op stress én de basis van een goede gezondheid. Je nachtrust is elke dag opnieuw het primaire herstel van stress. Je cortisolniveau staat in verbinding met het circadiaans ritme, je biologische klok die reageert op omgevingslicht en zorgt voor het slapen en ontwaken van het lichaam. Tijdens je slaap dalen je niveaus naar een basispunt wat het lichaam in staat stelt zichzelf effectiever te herstellen en jong te houden. Slecht slapen verstoort dit ritme waardoor je cortisolniveau niet stabiliseert. Wat je slaapschema ook is, zorg ervoor dat er sprake is van een ritme. Je lichaam zal je dankbaar zijn [R].
- Meditatie/yoga/ontspanning
Meditatie en vergelijkbare technieken zijn een van de betere methoden om stress te verlichten. Het draagt bij aan: het perspectief op stressvolle situaties veranderen, het zelfbewustzijn vergroten, negatieve emoties verminderen, geduld en tolerantie vergroten, de hartslag en bloeddruk in rust te verlagen en slaap te verbeteren. Het lijkt misschien niet veel, maar het kan een groot verschil maken[R]!
- Therapie
Soms lukt het je niet om met stressoren om te gaan, je bent niet de enige! Therapeuten zijn ervoor opgeleid om je stressmanagementvaardigheden bij te brengen. De tijd en energie die je hier insteekt verdient zich dan dubbel en dwars terug.
- Humor en een positieve instelling
Lachen is goed voor je gezondheid. Het onderdrukt de activiteit van cortisol, wat de effecten van stress verlicht. Ook hoe we omgaan met en reageren op stressoren hangt af van ons vermogen om erop te reageren, niet van de stressor zelf [R].
- Even weg
Neem pauze, even weg van alle stressoren. Wanneer het niet mogelijk is om binnen je eigen omgeving weg te komen van stress, kan het verlichting bieden om even afstand te nemen. Of je nu 5 minuten op je werk naar buiten stapt, of een weekendje weg boekt, doe wat jou helpt om de blootstelling aan stressoren te verminderen.
Tot slot
Stress is inmiddels een groot onderdeel van onze moderne samenleving en bijna onmogelijk om aan te ontsnappen. Het omringt ons vanaf het moment dat we opstaan tot we weer naar bed gaan, en zelfs dan ontkomen we er niet altijd aan. De wereld om ons heen activeert constant stressreacties in het lichaam en maakt het des te moeilijker om onze tijd en energie goed te beheren.
Het is echter niet onmogelijk, maar het vereist wat bewustzijn van wat er om je heen gebeurt. Besteed aandacht aan wat de oorzaak is van je stress, verdiep je in managementmethodes, en schat in wanneer je er wel of niet om moet gaan. Want in sommige situaties is een beetje stress juist heel gezond.
Niet alleen omgaan met stress, maar een evenwichtige leefstijl zou je uiteindelijke doel moeten zijn. Dit ziet er voor iedereen anders uit, want wat bij de ene persoon op de zenuwen werkt, kalmeert juist een ander. Streef de dingen na die voor jou werken, hoe klein ze ook zijn of lijken, en die jouw stressniveaus verminderen. Je lichaam en geest zal je er dankbaar voor zijn.
